Zasady organizacji i przeprowadzania sprawdzianu i egzaminów regulują: m.in. - ustawa z 7 września 1991 roku o systemie oświaty ( art. 9a, 9c, 9d); - rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych ( Dz. U. z 2007r. Nr 83, poz. 562 z późn. zm.).

Sprawdzian jest powszechny i obowiązkowy, co oznacza, że muszą do niego przystąpić wszyscy uczniowie . Przystąpienie do sprawdzianu jest jednym z warunków ukończenia szkoły podstawowej. Wynik sprawdzianu nie ma wpływu na ukończenie szkoły podstawowej. Do sprawdzianu nie przystępują uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym. Na sprawdzianie badany i oceniany jest poziom osiągnięć uczniów w pięciu obszarach umiejętności:
- czytania
- pisania,
- rozumowania,
- korzystania z informacji,
- wykorzystywania wiedzy w praktyce.

Sprawdzian i egzamin gimnazjalny w szkołach dla dzieci i młodzieży przeprowadza się w kwietniu, w terminie ustalonym przez dyrektora Centralnej Komisji Egzaminacyjnej. We wszystkich szkołach w całej Polsce odbywają się one w tym samym dniu i o tej samej godzinie. Informacja o terminie sprawdzianu zamieszczana jest na stronie Centralnej Komisji Egzaminacyjnej www.cke.edu.pl i okręgowych komisji egzaminacyjnych. www.oke.gda.pl; www.oke.jaw.pl; www.oke.krakow.pl; www.oke.lomza.com.pl; www.oke.lodz.pl; www.oke.poznan.pl; www.oke.wroc.pl; www.oke.waw.pl

Dla uczniów, którzy z przyczyn losowych lub zdrowotnych nie mogli przystąpić do sprawdzianu lub egzaminu gimnazjalnego w ustalonym terminie w kwietniu, Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej wyznacza dodatkowy termin sprawdzianu.

Sprawdzian organizują i przeprowadzają okręgowe komisje egzaminacyjne zazwyczaj w macierzystej szkole ucznia /słuchacza/. Sprawdzian trwa 60 minut, a dla uczniów z dysfunkcjami czas trwania sprawdzianu może być przedłużony nie więcej niż 30minut. Maksymalnie ze sprawdzianu uczeń może uzyskać 40 punktów. Każdy uczeń otrzymuje od okręgowej komisji egzaminacyjnej zaświadczenie o szczegółowych wynikach sprawdzianu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej. 10 kwietnia 2002 roku został po raz pierwszy przeprowadzony ogólnopolski sprawdzian dla uczniów kończących szkołę podstawową.

Egzamin gimnazjalny

Od roku szkolnego 2011/2012 obowiązuje nowa formuła przeprowadzania egzaminu gimnazjalnego, wprowadzona rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 sierpnia 2010 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. Nr 156, poz. 1046).

Egzamin gimnazjalny sprawdza opanowanie przez uczniów wiadomości i umiejętności określonych w wymaganiach ogólnych i szczegółowych zawartych w podstawie programowej, wprowadzonej rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (Dz. U. z 2009 r. Nr 4, poz. 17).

Egzamin gimnazjalny jest przeprowadzany dla uczniów trzeciej klasy gimnazjum i jest obowiązkowy, co oznacza, że musi do niego przystąpić każdy uczeń tej klasy. Przystąpienie do egzaminu jest jednym z warunków ukończenia szkoły.

Egzamin gimnazjalny jest przeprowadzany jeden raz w roku w kwietniu. Harmonogram egzaminu ustala Dyrektor Centralnej Komisji Egzaminacyjnej i ogłasza na swojej stronie internetowej.

Egzamin gimnazjalny składa się z trzech części i obejmuje:

w części pierwszej - humanistycznej - wiadomości i umiejętności z zakresu języka polskiego oraz z zakresu historii i wiedzy o społeczeństwie;

w części drugiej - matematyczno-przyrodniczej - wiadomości i umiejętności z zakresu matematyki i przedmiotów przyrodniczych: biologii, geografii, fizyki i chemii;

w części trzeciej - wiadomości i umiejętności z zakresu języka obcego nowożytnego.

Do części trzeciej egzaminu gimnazjalnego uczeń przystępuje z zakresu tego języka obcego nowożytnego, którego uczył się w szkole, jako przedmiotu obowiązkowego, spośród następujących języków: angielskiego, francuskiego, hiszpańskiego, niemieckiego, rosyjskiego i włoskiego. Rodzice ucznia składają dyrektorowi szkoły pisemną deklarację wskazującą język obcy nowożytny, z którego uczeń będzie zdawał trzecią część egzaminu gimnazjalnego. Język obcy nowożytny jest zdawany na dwóch poziomach: podstawowym
i rozszerzonym:

egzamin na poziomie podstawowym sprawdza spełnianie wymagań ustalonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego na poziomie III.0, co odpowiada trzyletniej nauce języka obcego w gimnazjum. Do egzaminu na poziomie podstawowym przystępuje każdy gimnazjalista;

egzamin na poziomie rozszerzonym sprawdza spełnianie wymagań ustalonych w podstawie programowej kształcenia ogólnego na poziomie III.1 i jest obowiązkowy dla tych uczniów, którzy w gimnazjum kontynuowali naukę języka obcego rozpoczętą w szkole podstawowej.

Prawo przystąpienia do egzaminu gimnazjalnego z języka obcego nowożytnego na poziomie rozszerzonym ma również uczeń, który w gimnazjum nie kontynuował nauki danego języka obcego na podbudowie wymagań określonych dla szkoły podstawowej.

Rozwiązany przez ucznia arkusz egzaminacyjny jest sprawdzany i oceniany przez przygotowanych i przeszkolonych egzaminatorów, wpisanych do ewidencji egzaminatorów. Wyniki egzaminu gimnazjalnego ustala okręgowa komisja egzaminacyjna na podstawie liczby punktów przyznanych przez egzaminatora. Ustalone wyniki są ostateczne.

Każdy przystępujący do egzaminu gimnazjalnego otrzymuje zaświadczenie o szczegółowych wynikach swojego egzaminu. Wyniki egzaminu gimnazjalnego są wyrażane w skali procentowej i skali centylowej dla zadań z każdego z zakresów: język polski; historia i wiedza o społeczeństwie; matematyka; przedmioty przyrodnicze; język obcy nowożytny na poziomie podstawowym; język obcy nowożytny na poziomie rozszerzonym.

Szczegółowa informacja na temat egzaminu gimnazjalnego zamieszczona jest na stronie internetowej Centralnej Komisji Egzaminacyjnej www.cke.edu.pl w zakładce Egzamin gimnazjalny/Informatory/Informator o egzaminie gimnazjalnym od roku szkolnego 2011/2012.

Wyniki sprawdzianu i egzaminów gromadzone w bazach danych przez kolejne lata stanowią cenny materiał empiryczny, przydatny do systematycznej ewaluacji najważniejszych kierunków zmian w edukacji. Pomagają one weryfikować programy nauczania, sprzyjają wprowadzaniu skuteczniejszych metod nauczania, a w efekcie mają wpływ na poprawę jakości kształcenia.